W trakcie swojego życia człowiek podejmuje wiele aktywności, które nie tylko pozwalają mu rozwijać się ruchowo, ale mają też dobroczynny wpływ na działanie mózgu. Jedną z nich jest taniec, często traktowany wyłącznie jako rozrywka lub okazja do zawarcia nowych znajomości. Badania pokazują jednak, że taniec nie ogranicza się jedynie do możliwości przyjemnego spędzania czasu. Odgrywa on dużą rolę w plastyczności mózgu, pozwalając utrzymać go w dobrej kondycji przez długie lata.
Spis treści
Czym jest plastyczność mózgu?
Mózg wykazuje zdolność do nieustannego przeorganizowywania swej struktury. Pozwala to człowiekowi na ciągły rozwój oraz adaptację do zmieniających się okoliczności. Reaguje on zarówno na bodźce wewnętrzne, płynące z organizmu, jak i te zewnętrzne, które pochodzą z otoczenia. Podejmowanie konkretnych aktywności lub ich brak może poprawiać lub osłabiać funkcjonowanie mózgu.
Pojęcie plastyczność swą nazwę wzięło od greckiego słowa plaistikos, czyli tworzenie. Chodzi tu o wyjątkową zdolność neuronów do ulegania trwałym zmianom, zachodzącym w trakcie uczenia się. Dzięki zdobywaniu nowych doświadczeń, stawianiu sobie wyższych wymagań czy nabywaniu kolejnych umiejętności, zmienia się siła i jakość połączeń neuronalnych. Im więcej czasu poświęca się tym zadaniom, tym silniej mózg dostosowuje swoją pracę do nowych okoliczności, reorganizując sieci i struktury.
Nie tylko mózg dziecka potrafi się zmieniać
Przez długi czas badacze byli przekonani, że plastyczność jest domeną dzieci na wczesnym etapie rozwoju. Twierdzono, że mózg osoby dorosłej pracuje w oparciu o wytworzone już mapy korowe, zmieniając jedynie wagę połączeń synaptycznych między neuronami. Naukowcy nie odbierali dorosłym umiejętności uczenia się, ale nie zakładali, że w ich mózgu może dochodzić do plastycznych zmian, które mogłyby być porównywalne z tymi zachodzącymi u dzieci. Rozwój nauki i metod badawczych pozwoliły jednak dokładniej zgłębić meandry działania ludzkiego mózgu. Wiele badań i analiz pokazało, iż posiada on zdolność do reorganizacji funkcjonalnej wskutek uszkodzeń lub pod wpływem działania stymulacji ruchowo-czuciowej.
LTP, LTD – co to takiego?
Wyróżniono dwa ważne procesy – długotrwałe pobudzenie synaptyczne (long-term potentiation, LTP) oraz długotrwałe osłabienie synaptyczne (long-term depression, LTD). Pierwszy z nich sprawia, że połączenie neuronalne staje się trwalsze i efektywniejsze – jest podstawową zasadą uczenia sią. Dzięki niemu zespoły komórek mogą organizować się w sieci neuronalne. Drugi działa na odwrotnej zasadzie – jeśli wystąpi spadek efektywności połączenia wywołany niedostateczną stymulacją jest ono redukowane i osłabiane. Zmiany zachodzą w obrębie synaps i neuronów, prowadząc do powstawania wyróżniających się dróg obiegu informacji, sprzyjających optymalizacji jakości organizacji połączeń neuronalnych.
Aktywność fizyczna a funkcjonowanie mózgu
Wykonywanie ćwiczeń fizycznych, spacerowanie czy jazda na rowerze to aktywności, które pozytywnie wpływają na kondycję i odporność. Dzięki nim poprawia się funkcjonowanie układu krążenia, układu mięśniowo-szkieletowego oraz oddechowego, następuje też redukcja stresu oksydacyjnego czy stabilizacja homeostazy. Aktywność fizyczna ma również dobroczynny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie mózgu, wpływając na jego plastyczność.
Jest to widoczne szczególnie wtedy, gdy konieczne jest nauczenie się nowych, specyficznych lub wymagających zaangażowania czynności. Wykonywanie takich aktywności ruchowych poprawia nie tylko funkcje motoryczne, ale też poznawcze. Są one często wykorzystywane w formie terapii u osób starszych, ludzi cierpiących na choroby neurodegeneracyjne lub ofiar wypadków, w wyniku których doszło do uszkodzenia mózgu. Wśród takich aktywności można wskazać np. nordic walking, zumbę, Tai Chi, ćwiczenia rozciągające czy taniec.
Taniec i jego rola w plastyczności mózgu
Wiele osób sprowadza taniec jedynie do przyjemnej formy spędzania czasu, która pozytywnie wpływa na kondycję fizyczną. Są to oczywiście ważne aspekty życia, ale warto dostrzec też inne płaszczyzny, na których może być pomocny. Co można do nich zaliczyć?
Dlaczego taniec pozytywnie wpływa na mózg?
Taniec:
- znacznie poprawia koordynację ruchową,
- rozwija zdolności poznawcze i społeczne,
- redukuje negatywne napięcie emocjonalne.
Wyniki wielu badań jasno pokazują też, że taniec jest formą aktywności świetnie wspierającą plastyczność mózgu. Zwłaszcza wtedy, gdy należy nauczyć się nowej techniki czy złożonego układu tanecznego. Nie trudno zachęcić ludzi do tej aktywności ruchowej, co czyni ją bardziej dostępną formą terapii np. w przypadku osób starszych.
Co dzieje się mózgu, gdy słyszymy muzykę i tańczymy?
Muzyka jest jednym z czynników, które mogą stymulować ośrodki nagrody, taniec pozwala natomiast aktywować obszary czuciowe i ruchowe. Do płynnego wykonywania ruchów niezbędna jest współpraca między jądrami podstawy oraz różnymi rejonami mózgu. Kora ruchowa zaangażowana jest w planowanie, kontrolę oraz samo wykonywanie ruchu. Kora somatosensoryczna bierze udział w kontroli motorycznej i koordynacji oko-ręka. Móżdżek pozwala zintegrować pracę mózgu oraz rdzenia kręgowego, wspierając planowanie różnorakich działań motorycznych. Jak widać taniec to nie tylko wykonywanie prostych ruchów, ale też aktywacja wielu obszarów w mózgu, wpływających na jego lepsze funkcjonowanie.
Taniec a osoby starsze
Wśród badań potwierdzających dobroczynny wpływ tańca na funkcjonowanie mózgu można wskazać to, w którym analizowano wpływ aktywności rekreacyjnych na rozwój demencji u osób w podeszłym wieku. Badanie trwało około 20 lat na terenie Stanów Zjednoczonych, a wśród wniosków wskazano m.in., iż czytanie, granie na instrumentach muzycznych i w gry planszowe oraz taniec, zmniejszają ryzyko wystąpienia demencji.
W 2017 roku podobne badania wykonali badacze z Uniwersytetu Szczecińskiego. Ich celem było sprawdzenie, jak zajęcia taneczne mogą wpłynąć na jakość życia osób powyżej 60. roku życia. Ich wyniki również pokazały, że taniec zmniejsza ryzyko demencji starczej, ma też pozytywny wpływ na koncentrację uwagi, poprawę pamięci i nastroju. Badani wskazywali również większą łatwość w angażowanie się w nowe, kolejne aktywności oraz zdobywanie kolejnych umiejętności.
Jak zmienia się mózg w trakcie zajęć tanecznych?
Rolę treningu tanecznego w plastyczności może potwierdzić też fakt zmieniającej się objętości różnych obszarów mózgu. W Niemieckim Centrum Chorób Neurodegeneracyjnych w Magdeburgu przeprowadzono badania seniorów, którzy przez 18 miesięcy uczestniczyli w zajęciach tanecznych lub ćwiczeniach fitness.
Po tym czasie u wszystkich uczestników zaszły pewne zmiany – powiększyła się objętość kilku obszarów hipokampa. Trzeba pamiętać, że jest on odpowiedzialny m.in. za proces uczenia się, orientację przestrzenną czy pamięć, a wraz z wiekiem jego objętość maleje. U tancerzy zauważono większy wzrost w lewej części hipokampa, w tym zakrętu zębatego, odgrywającego rolę w procesach pamięciowych, uczeniu się oraz plastyczności.
Rozwój dziecka poprzez zajęcia taneczne
Badania dotyczące wpływu tańca dotyczą jednak nie tylko osób starszych. Można wskazać choćby to przeprowadzone w Niemczech, w którym badaną grupą były dzieci między 6. a 9. rokiem życia. Jego celem było sprawdzenie roli godzinnego kreatywnego treningu tanecznego na przestrzenną zdolność rotacji umysłowej. W pierwszej fazie uczniowie rozwiązywali test rotacji umysłowej papier-ołówek, następnie jedna grupa odbywała trening taneczny, a druga brała udział w zwykłych zajęciach wychowania fizycznego.
Wyniki badań pokazały, że dzieci po zajęciach tanecznych lepiej radziły sobie w kolejnej próbie testu rotacyjnego. To skłoniło badaczy to przedłużenia ich działań do 5 tygodni kursu kreatywnego tańca. Okazało się, że po tym czasie poprawiła się wydajność rotacji umysłowej badanych dzieci. Zauważalny jest, więc wpływ między tańcem, a lepszym funkcjonowaniem mózgu.
Tańczyć czy nie?
Odpowiedź jest prosta – zdecydowanie tak! Taniec ma świetny wpływ na plastyczność mózgu. Dzięki systematycznemu udziałowi w zajęciach tanecznych można nie tylko podnieść sprawność fizyczną, ale także wpłynąć na reorganizację struktury mózgu i połączenia neuronalne. Taniec jest też świetnym sposobem na poprawę funkcjonowania procesów poznawczych oraz formą terapii u osób starszych czy dotkniętych chorobami neurodegeneracyjnymi.
Źródła:
Banio, A., & Banio-Surmiak, J. (2017). Wpływ zajęć tanecznych ma wzrost jakości życia osób starszych. Handel Wewnętrzny, (4 (369) Tom II), 5-18.
Foster, P. P. (2013). How does dancing promote brain reconditioning in the elderly?. Frontiers in aging neuroscience, 5, 4.
Grabowska, A. (2016). PLASTYCZNY MÓZG–“UŻYWAJ ALBO TRAĆ”. Wszechświat, 117(1-3), 20-28.
Jansen, P., & Richter, S. (2015). Effects of a one-hour creative dance training on mental rotation performance in primary school aged children. International Journal of Learning, Teaching and Educational Research, 13(4).
Pałasz, E., Bąk, A., & Niewiadomska, G. (2016). Wzmożona aktywność fizyczna jako terapia wspomagająca w chorobie Parkinsona-badania u ludzi i zwierząt. Kosmos, 65(3), 351-360.
Rehfeld, K., Müller, P., Aye, N., Schmicker, M., Dordevic, M., Kaufmann, J., … & Müller, N. G. (2017). Dancing or fitness sport? The effects of two training programs on hippocampal plasticity and balance abilities in healthy seniors. Frontiers in human neuroscience, 305.
Rymarczyk, K., Makowska, I., & Pałka-Szafraniec, K. (2015). Plastyczność dorosłej kory mózgowej. Aktualności Neurologiczne, 15(2), 80-87.
Verghese, J., Lipton, R. B., Katz, M. J., Hall, C. B., Derby, C. A., Kuslansky, G., … & Buschke, H. (2003). Leisure activities and the risk of dementia in the elderly. New England Journal of Medicine, 348(25), 2508-2516.
