W polskim Kodeksie postępowania karnego znajduje się zapis o zasadzie jednokrotnego przesłuchania dzieci i młodzieży. Oznacza to tyle, że osoby te powinny składać swoje zeznania tylko jeden raz. Prawodawca pozostawił jednak pewną furtkę, która umożliwia ponowne wyjaśnienia w sprawie. Dlaczego wprowadzono zasadę jednokrotnego przesłuchania i w jakich okolicznościach można od niej odejść?
Spis treści
Zasada jednokrotnego przesłuchania – na czym polega?
Dzieci i młodzież do ukończenia 15. roku życia są grupą osób, którą prawo objęło szczególną ochroną w przypadku przesłuchań. Chodzi tu o niwelowanie negatywnych skutków udziału w czynnościach Wymiaru sprawiedliwości. Kodeks postępowania karnego w art. 185a określa, że małoletni powinni być przesłuchiwani tylko jeden raz. Zapis ten jest zgodny z Wytycznymi Komitetu Ministrów Rady Europy, które jasno wskazują dobroczynność takiej zasady. Specjaliści podkreślają, że jest to podstawa dbania o interes małoletniego pokrzywdzonego w ramach postępowania karnego. Ważne więc, aby ograniczyć ilość przesłuchań do absolutnego minimum, ale dostosować też ich czas do wieku dziecka oraz tego, jak długo jest w stanie skoncentrować uwagę.
Dlaczego wprowadzono zasadę jednokrotnego przesłuchania?
Zasada jednokrotnego przesłuchania ma zapewnić małoletnim szczególną ochronę. Dzieci powinny być traktowane sprawiedliwie, ale również z największą wrażliwością, troską i szacunkiem. Postępowanie karne to sytuacja niezwykle stresująca i trudna bez względu na wiek, ale dzieci są wyjątkowo narażone na jego negatywne skutki. Na co należy zwrócić szczególną uwagę podczas przesłuchiwania małoletnich? Istotnymi czynnikami są tu: sytuacja osobista, samopoczucie czy specjalne potrzeby małoletniego.
Każda osoba przecież inaczej odczuwa i postrzega różne sytuacje, ale cechuje się też odmienną wrażliwością. Nie sposób zastosować uniwersalnych ram, w które można włożyć każde dziecko czy nastolatka. Uwagę powinno się skupić na tym, aby wykazać pełne poszanowanie dla integralności fizycznej i psychicznej przesłuchiwanego. Wielokrotne składanie zeznań i wiele spotkań z pracownikami Wymiaru sprawiedliwości może mieć więc negatywny wpływ na małoletniego.
Wielokrotne składanie zeznań może mieć poważne konsekwencje
Dorośli doskonale wiedzą, że składanie zeznań może być wyczerpujące i stresujące. Czynność ta niejednokrotnie pogarsza samopoczucie, wywołuje niepokój, zdenerwowanie i niepewność, a także budzi mnóstwo obaw. O jakich konsekwencjach można mówić w przypadku dzieci i młodzieży do ukończenia 15. roku życia, czyli tzw. małoletnich?
Ponowne przesłuchanie to konieczność odtworzenia po raz kolejny wspomnień związanych z przestępstwem, czyli nierzadko wyjątkowo traumatycznych sytuacji. Wśród najczęściej podnoszonych kwestii znajdują się:
- wtórna wiktymizacja (poczucie ponownego doznania krzywdy ze strony otoczenia, bliskich lub osób wykonujących czynności prawne),
- zespół stresu pourazowego, zwany PTSD (zaburzenia występujące u osób, które w przeszłości doświadczyły lub były świadkiem traumatycznego wydarzenia),
- niekorzystny wpływ na ogólną kondycję psychiczną dziecka,
- spadek samooceny i samokontroli małoletniego,
- podejmowanie prób samobójczych.
Możliwe konsekwencje wskazują, że nie chodzi tu wyłącznie o kolejną wizytę na komisariacie czy w sądzie, a o poważny wpływ na psychikę młodego człowieka.
Wyjątki od zasady jednokrotnego przesłuchania
Mimo zapisów o tym, że małoletni może być przesłuchiwany tylko raz, można wskazać dwa wyjątki od tej reguły. Po pierwsze, kolejne przesłuchanie może odbyć się wtedy, gdy na jaw wyjdą jakieś nowe, dotąd nieznane okoliczności. Ważne jednak, aby wynikały one z istotnych dowodów, które mogą doprowadzić do określenia sprawcy lub wyjaśnienia sytuacji. zdarzenia. Po drugie – gdy oskarżony nie miał obrońcy podczas przeprowadzania pierwszego przesłuchania. Niestety, argumenty te są często wykorzystywane, co można zobaczyć w statystykach. W 2011 r. w Polsce odbyło się 79 kolejnych zeznań, a w 2019 r. było ich już niemal 300.
Pomocne w tych sytuacjach może być to, aby przesłuchanie małoletniego nie było pierwszą wykonywaną czynnością w sprawie. Lepiej zadbać o zgromadzenie materiału dowodowego oraz ich analizę, na podstawie której zostaną opracowane pytania do świadka. Pozwoli to także na obecność obrońcy oskarżonego podczas przesłuchania.
Przesłanki do kolejnego przesłuchania w praktyce i możliwości ich zapobiegania
Sędziowie i biegli psychologowie zwracają uwagę, że w praktyce bardzo często powodem kolejnego przesłuchania są m.in. wadliwe nagrania oraz niewłaściwy sposób pouczania świadków o prawie do odmowy zeznań. Jak zapobiec tym sytuacjom? Nierzadko w czasie składania wyjaśnień pojawiają się problemy natury technicznej. Bardzo ważne jest, żeby zapewnić odpowiedni sprzęt do nagrań. Dzięki temu można ograniczyć trudności z utrwalaniem dźwięku lub obrazu oraz uzyskać dobrą jakość nagrania. Druga kwestia to pouczenie o prawach przesłuchiwanego – powinno być ono dostosowane do wieku dziecka oraz jego możliwości rozwojowych. Ważne, aby przekazać informacje w taki sposób, żeby osoba ta jak najlepiej je zrozumiała.
Źródło:
Makaruk, K., & Masłowska, P. (2021). Ochrona małoletniego pokrzywdzonego przed wielokrotnym przesłuchaniem–rozważania w świetle wyników badania jakościowego. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 20(1), 64-87.
