Zastanawia Cię, czemu jedni wpadają w alkoholizm, a inni piją jedynie okazjonalnie? Można wskazać kilka czynników, które wpływają na podatność temu nałogowi. Jakie są zatem predyspozycje, które sprawiają, że człowiek może stać się alkoholikiem?
Spis treści
Alkohol jest substancją psychoaktywną!
Wielu z nas uważa, że alkohol to używka, która poprawia nastrój, zwiększa poziom euforii i łączy ludzi. Niestety, zapominamy, że zawarty w nim etanol jest substancją psychoaktywną. Co więcej, alkohol jest depresantem, który hamuje układ nerwowy. Pod jego wpływem przekazywanie sygnałów między komórkami nerwowymi znacznie spowalnia.
Alkohol spowalnia nasze reakcje, osłabia koncentrację i zmniejsza ostrość widzenia. Po wypiciu znacznej jego ilości może nastąpić też częściowa lub całkowita utrata świadomości. Nie trzeba chyba nikomu tłumaczyć zjawiska, które nazywa się “urwaniem filmu”.
Alkoholizm definicja
Alkoholizm to choroba alkoholowa, która objawia się skłonnością do okresowego lub stałego spożywania napojów alkoholowych w nadmiernej ilości. Motywowana jest silną potrzebą psychiczną i/lub fizyczną, której chory nie potrafi kontrolować. Picie dominuje nad wszystkimi zachowaniami, które do tej pory miały dla osoby uzależnionej dużą wartość.
Prawidłowa nazwa tej choroby to zespół uzależnienia od alkoholu – tak została określona przez WHO wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów.
Predyspozycje do nadużywania alkoholu
Jednych alkohol jedynie odpręża, powodując zmniejszenie lęku, innych silnie uzależnia. Jakie zatem predyspozycje do alkoholizmu wskazują specjaliści? Można zaobserwować wpływ genów i środowiska oraz pewne behawioralne predyktory.
Geny a alkoholizm
Nadużywanie alkoholu zależy od czynników zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Badania wykazują, że ilość spożywanego alkoholu przez rodziców wpływa na ilość spożywaną przez ich dzieci. Co ciekawe, widać to w przypadku dzieci biologicznych i adoptowanych, ale u tych pierwszych jest to jednak znacznie silniejsze. Można wskazać więc zależność między alkoholizmem a pokrewieństwem z osobą uzależnioną na poziomie genów.
Dorośli, którzy jako dzieci dorastali w bardzo niestabilnym środowisku zdecydowanie częściej używają substancji psychoaktywnych i uzależniają się od nich. Ryzyko to znacznie wzrasta, gdy mają również gen na to wpływający. Liczy się nie tylko pokrewieństwo, ale też inne geny, np. ten, który kontroluje metabolizm alkoholu.
Metabolizm alkoholu – co dzieje się po jego wypiciu?
Aby zrozumieć wpływ tego genu, należy poznać mechanizm rozkładu alkoholu w organizmie. Po wypiciu alkoholu etylowego następuje jego rozkład. Enzymy wątrobowe metabolizują go do toksycznego aldehydu octowego. Kolejny enzym rozkłada go ponownie do formy kwasu octowego, który następnie staje się źródłem energii dla organizmu. Osoby, które posiadają gen zmniejszający wytwarzanie drugiego enzymu (dehodrogenaza aldehydowa), znacznie wolniej metabolizują aldehyd octowy.
Co to właściwie oznacza, tłumacząc z naukowego na nasze? Jedni mogą wypić więcej, a inni całkiem niewiele, aby efekt był podobny. Jeżeli osoba z tym genem wypije dużą ilość alkoholu, w jej organizmie dojdzie do nagromadzenia toksycznej substancji. Pojawi się zaczerwienienie na twarzy, nudności, ból głowy, a nawet zaburzenia oddychania lub uszkodzenie tkanek. Takie osoby mogą wypić mniej alkoholu, a efekty często odstraszają je od ponownego wypicia.
Nie jest to regułą, ale gen ten ogranicza popadanie w nałóg. Specjaliści wskazują pewien przykład, który może niejako potwierdzać tę tezę. Więcej niż 1/3 Chińczyków i Japończyków posiada gen zmniejszający wytwarzanie odpowiedniego enzymu trawienia, który spowalnia metabolizm alkoholu. W krajach tych nałogowe picie nie jest zbyt częstym problemem, na co może mieć wpływ m.in. owy gen.
Wpływ środowiska na alkoholizm
Duży wpływ na pojawienie się w przyszłości nałogu alkoholowego ma fakt, iż mama pije w ciąży. Gdy dziecko w środowisku prenatalnym wystawione jest na jego szkodliwe działanie, znacznie rośnie ryzyko zwiększonego spożycia alkoholu. Nawet wtedy, gdy mama po narodzinach nie zagląda często do kieliszka. Należy pamiętać też, że picie w ciąży może wywoływać FAS – alkoholowy zespół płodowy. Jego efektem są różnorakie wady i zaburzenia u dziecka, choroba ta jest nieuleczalna, a zapobiec można jej wyłącznie nie pijąc alkoholu w ciąży.
Wpływ środowiska na alkoholizm można rozpatrywać na różnych płaszczyznach, np. biorąc pod uwagę środowisko dorastania oraz moment pojawienia się nałogu.
- Dzieci dorastające w rodzinie z uważnym nadzorem rodzicielskim rzadziej mają problem z nadużywaniem alkoholu. Nawet wtedy, gdy mają predyspozycje genetyczne. (duży wpływ środowiska)
- Osoby, które wcześnie zaczęły pić najczęściej spokrewnione są z osobami uzależnionymi od alkoholu i mają predyspozycje genetyczne. (niewielki wpływ środowiska)
- Osoby rozpoczynające nałóg w późniejszym okresie życia (po 25. roku życia), najczęściej zaczynają pić przez różnego rodzaju trudności życiowe. Są one spowodowane osobistą sytuacją i środowiskiem, w którym osoby te żyją. Zdecydowanie rzadziej spokrewnieni są z alkoholikami, a ich leczenie przynosi lepsze efekty. (duży wpływ środowiska)
Specjaliści zauważają, że środowisko ma istotny wpływ na popadanie w nałóg. Im częściej alkohol pojawia się w rodzinie, wśród znajomych i w otoczeniu, tym większe ryzyko. Ważne są też przekonania społeczne – to, jak reaguje się na picie, czy jest ku temu przyzwolenie. Podłożem alkoholizmu są także trudne doświadczenia w dzieciństwie lub w późniejszym życiu, z którymi nie możemy sobie poradzić. Brak wsparcia i akceptacji nie pomaga, powodując pogłębianie się problemu. Wpływ ma także stres, presja społeczna, sytuacja materialna czy rodzaj wykonywanej pracy.
Behawioralne predyktory – czynniki zwiększające ryzyko
Bardzo trudno jest walczyć ze zjawiskiem, które na dobre przejęło nasze życie. Im szybciej wychwycimy problem z alkoholem, tym łatwiej będzie można się od niego uwolnić. Specjaliści prowadzą liczne badania, na których podstawie wyciągają wnioski pozwalające zidentyfikować zagrożenie. Określają tzw. behawioralne predyktory, czyli czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia nałogu.
Badania dzieci i nastolatków – kto częściej po latach ma problemy z alkoholizmem?
Wieloletnie badania dużych grup dzieci i nastolatków sprawdzają, co mogłoby wpłynąć na zwiększenie ryzyka alkoholizmu. Wynika z nich, że częściej nałogowi ulegną osoby, które w dzieciństwie opisywano, jako: impulsywne, szybko nudzące się, podejmujące ryzyko, szukające wrażeń oraz towarzyskie. Nie oznacza to jednak, że każdy, kto w dzieciństwie wykazywał takie cechy musi zostać alkoholikiem. Jest to jedynie czynnik ryzyka zauważony na podstawie tychże badań.
Młodzi mężczyźni z ojcami uzależnionymi od alkoholu i bez nałogu
Badania skupiają się na grupie młodych mężczyzn, którzy nie nadużywają alkoholu. Następnie porównuje się mężczyzn mających ojców uzależnionych od alkoholu i tych bez takiego problemu. Założeniem jest tu wyłuskanie zachowań typowych dla synów alkoholików.
Co wynika z tych badań?
- Synowie alkoholików słabiej reagują na wypicie średniej dawki alkoholu. Nie czują się tak pijani, jak mężczyźni z ojcami bez tego problemu.
- Przypuszcza się, że osoby, które mocniej i szybciej odczuwają efekty wypicia alkoholu, mniej chętnie sięgają po kolejny kieliszek.
- Mężczyźni słabiej odczuwający skutki picia umiarkowanej dawki alkoholu są bardziej narażeni na alkoholizm w późniejszym okresie. (Założenie to potwierdzono również na grupie kobiet.)
Predyktory behawioralne pomagają zidentyfikować zagrożenie, a ich znajomość może mieć wpływ na uniknięcie problemu. Często osoby, które dowiadują się, że są w grupie ryzyka podejmują decyzje, które je chronią.
Przeczytaj inne publikacje o tematyce psychologicznej >>
Źródła:
James W. Kalat, Biologiczne podstawy psychologii, Warszawa 2020
Psychologia, OpenStax Poland, 2020 ( https://openstax.pl/)
