Bez względu na to, którą godzinę wskazuje obecnie zegar, każdy z nas żyje w swojej własnej przestrzeni czasowej. Nie chodzi tu rzecz jasna o odległość od równika czy wysokość Słońca na niebie, a indywidualną perspektywę czasu. Jedni żyją przeszłością, drudzy skupią się na tym, co “tu i teraz”, a jeszcze inni patrzą przede wszystkim w przyszłość. Zgodnie z teorią prof. Zimbardo perspektywa czasu ma wpływ na podejmowane przez nas decyzje, które przekładają się na nasze życie.
Spis treści
Perspektywa czasu wg Zimbardo
Indywidualna perspektywa czasu każdego człowieka to połączenie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Mieszanki mają to do siebie, że nawet jeśli składają się z tych samych składników, ich proporcje mogą być różne. Tak jest i w tym przypadku – jedni żyją wspomnieniami, drudzy skupiają się niemal wyłącznie “tu i teraz“, a jeszcze inni myślą przede wszystkim o przyszłości. Wg Teorii Czasu, zwanej też Perspektywą czasową, zakotwiczenie w konkretnej strefie wpływa na podejmowanie konkretnych decyzji, a w konsekwencji przekłada się na nasze życie. Co więcej, może zwiększać też ryzyko pojawienia się traumy czy wystąpienia PTSD.
Prof. Philip George Zimbardo (ur. 1933) przez wielu uważany jest za jednego z najwybitniejszych specjalistów współczesnej psychologii. Urodził się w ubogiej włoskiej rodzinie, ale jego intelekt i chęć rozwoju sprawiły, że ukończył Uniwersytet Yale, a w 1959 roku obronił pracę doktorską na tej samej uczelni. Od 1968 jest profesorem Uniwersytetu Stanforda, na którym przeprowadził słynny stanfordzki eksperyment więzienny. Wykazał w nim, że nawet ludzie zdrowi psychicznie w pewnych warunkach mogą wcielić się zarówno w rolę ofiary, jak i oprawcy. Zimbardo prowadził też badania nad nieśmiałością, złem, terroryzmem i perspektywą czasu. Napisał takie książki, jak Paradoks czasu, Siła czasu czy słynna na całym świecie pozycja pt. Efekt Lucyfera.
6 głównych stref czasowych
Zacznijmy od krótkiego wprowadzenia w strefy czasowe, które wyróżnił Zimbardo. Każdą z nich opisuję dokładniej w osobnym wpisie, ale warto zacząć od poznania ich wszystkich, aby zrozumieć, co właściwie autor miał na myśli. Można wyróżnić trzy podstawowe strefy czasowe: przeszłość, teraźniejszość oraz przyszłość. Każda z nich dzieli się jeszcze na dwa typy, które pozwalają dokładniej scharakteryzować konkretne strefy.
- Pozytywna przeszłość – osoba koncentruje się na tzw. “starych, dobrych czasach“, w albumach przechowuje fotografie, uwielbia też celebrować święta oraz różnorakie rocznice.
- Negatywna przeszłość – człowiek skupia się na tym wszystkim, co mu się nie udało. Twierdzi też, że bez względu na to, co zrobi, efekt zawsze będzie taki sam – jego życie się nie zmieni.
- Hedonistyczna teraźniejszość – życie chwilą, skupianie się na przyjemnościach, sensacjach i unikanie przykrości.
- Fatalistyczna teraźniejszość – przekonanie, że każda decyzja ma nikłe znaczenie, bo wszystko zależy wyłącznie od przeznaczenia. Przekonanie, że “co ma być to będzie”.
- Przyszłość – osoba snuje plany na przyszłość, wierzy też, że podjęte decyzje przekładają się na założone rezultaty i cele.
- Przyszłość transcendentalna – człowiekowi religijnemu towarzyszy przekonanie, że wszystko, co robi jest przygotowaniem do życia po śmierci. Osoba świecka patrzy daleko przed siebie, skupia się na potrzebach przyszłych pokoleń.
Podejmowanie decyzji i działań
W jaki sposób najczęściej podejmujesz decyzje? Co bierzesz pod uwagę rozważając podjęcie konkretnych działań?
“Zazwyczaj opieram się na…”
| WSPOMNIENIACH | SPODZIEWANYCH KONSEKWENCJACH | BEZPOŚREDNIO DOŚWIADCZANEJ SYTUACJI LUB STYMULACJI |
| Orientacja na przeszłość | Orientacja na przyszłość | Orientacja na teraźniejszość |
Osoby, które orientują się przeszłość zazwyczaj podejmują decyzje na podstawie pozytywnych albo negatywnych wspomnień z podobnych sytuacji. Osoby zorientowane na teraźniejszość najczęściej reagują spontanicznie, szukając przyjemności lub starając się uniknąć przykrości. Nie zastanawiają się jednak nad konsekwencjami. Osoby z orientacją na przyszłość rozsądnie szacują następstwa, poprzedzając decyzję albo działanie racjonalną analizą zysków oraz strat.
Aby określić dokładnie, w której strefie czasowej jesteś, możesz wykonać Kwestionariusz Postrzegania Czasu Zimbardo (ZTIP). Jeśli go nie znajdziesz, mogę Ci go udostępnić. Po prostu do mnie napisz 🙂
Jaki wpływ na życie ma orientacja na konkretny czas?
Na początku warto zaznaczyć, że nasze życie jest mieszanką wymienionych orientacji. Nadużywamy jednak jednej z nich, skupiając się nadmiernie na przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości. Wnioski płynące z badań wskazują, że perspektywa czasu ma istotny wpływ na nasze życie. Jaki to wpływ?
- Ludzie zorientowani na przyszłość częściej odnoszą sukcesy zawodowe lub akademickie, zdrowiej się odżywiają, regularniej ćwiczą i robią badania profilaktyczne. Mają jednak mniejszą gotowość do niesienia pomocy innym. (Paradoks – osoby, które mają światu najwięcej do zaoferowania, mają też mniejszą chęć do pomocy). Są jednak bardziej skłonni do zachowań proekologicznych.
- Osoby zorientowane na teraźniejszość chętnie pomagają, ale rzadziej skupiają się na swoich głębszych potrzebach. Częściej podejmują ryzykowne zachowania seksualne, popadają w nałogi, mniej ćwiczą gorzej się odżywiają i mniej angażują się w działania prozdrowotne. Pojawia się też zwiększone ryzyko pojawienia się PTSD po przeżyciu traumatycznym.
- Ludzie zorientowani na przeszłość mają rozbieżne podejścia w zależności od przyjęcia pozytywnej lub negatywnej perspektywy. Pierwsi są bardziej rodzinni i przyjaźni, chętnie pomagają też innym – zwłaszcza, gdy są to bliskie osoby. Drudzy natomiast pogrążone są w smutku i udręce, nie potrafią działać na rzecz innych – nawet członków rodziny czy społeczności. W orientacji negatywnej wzrasta też ryzyko PTSD.
Uogólniając, można przyjąć, że najlepiej i najzdrowiej “żyje się w przyszłości”. Osoby te przewidują konsekwencje działań, są mniej depresyjne, mają więcej energii, dbają o siebie, a także lepiej kontrolują impulsy i bardziej w siebie wierzą. Widzą więcej, planują swoje życie, łatwiej też podnoszą się po trudnych doświadczeniach.
Czy orientacja na przyszłość jest najlepsza?
Mimo tego, że przyszłość zdaje się być najkorzystniejszą dla człowieka perspektywą, pogłębione badania wskazują na nieco inny wniosek. Co zatem badacze uznają za najbardziej optymalną opcję? Zrównoważoną oraz elastyczną perspektywę postrzegania czasu, która pozwala przekraczać różne wymiary, jednocześnie umiejąc je ze sobą integrować. W takim układzie teraźniejszość powinna być ważniejsza od przeszłości, ale również mniej istotna niż przyszłość.
Perspektywa czasu vs zachowania – wyniki badań
Profesor Zimbardo przeprowadził szereg badań, które potwierdzają, że przyjęta perspektywa wpływa na nasze życie. Nie sposób wymienić wszystkich wyników, dlatego skupię się na kilku z nich.
- Osoby, które są zorientowane na przyszłość na ogół żyją dłużej, dzięki dominującej w ich życiu sumienności.
- Badania na Uniwersytecie Cornella oraz Stanforda pokazały, że studenci zorientowani na teraźniejszość mają większą tendencję do nadmiernego spożycia alkoholu i ryzykownego prowadzenia auta, niż rówieśnicy zorientowani na przyszłość.
- Osoby hospitalizowane z powodu uzależnienie od heroiny osiągały znacznie wyższe wyniki na skali hedonistycznej i fatalistycznej teraźniejszości i niższe na przyszłościowej, niż osoby nieuzależnione.
- Mieszkanki Rzymu zorientowane na przyszłość częściej korzystały z darmowych badań profilaktycznych, niż kobiety zorientowane na teraźniejszość.
- Mieszkańcy Brazylii i Meksyku zorientowani na przyszłość częściej oszczędzali wodę i energię oraz przejawiali zachowania proekologiczne, niż osoby zakotwiczone w teraźniejszości.
- Kanadyjczycy zorientowani na przyszłość znacznie częściej umieszczały na swojej liście priorytetów zdrowie i zrównoważoną dietę.
- Obywatele Wielkiej Brytanii w kryzysie bezdomności uzyskiwali wyższe wyniki na skali negatywnej przeszłości oraz fatalistycznej teraźniejszości.
Czy można zmienić raz przyjętą orientację?
Zastanawiasz się, czy można zmienić raz przyjętą już orientację? Tak, jest to możliwe. Trzeba pamiętać, że nasze postrzeganie rzeczywistości może być zależne od wieku czy wydarzeń, które miały miejsce w naszym życiu. Niektóre osoby mogą łagodnieć z upływem lat, inne wkraczając w dorosłość porzucą hedonistyczne przyjemności, a jeszcze inne w wyniku traumy mogą zupełnie zmienić swoje priorytety. Psychika człowieka nie jest konstruktem stałym oraz niepodatnym na zmianę. Wręcz przeciwnie!
Nic nie stoi na przeszkodzie, aby wziąć życie we własne ręce i świadomie je przewartościować. Dobrym narzędziem jest tu terapia, która pod okiem specjalisty pozwoli spojrzeć na siebie z innej perspektywy, rozpoczynając proces zmian.
Przeczytaj inne publikacje o tematyce psychologicznej >>
Źródło:
Zimbardo, P., Sword, R., Sword, R. (2013). Siła czasu
(s. 25-36). Warszawa: PWN.
Król, J., Boniecka, K., & Rzepa, T. (2016). Perspektywa czasowa w okresie późnej dorosłości i jej znaczenie dla satysfakcji z życia uczestniczek Uniwersytetu Trzeciego Wieku – doniesienie wstępne. Polskie Forum Psychologiczne, Tom 21, Numer 4 [10]
