Istnieje przekonanie, że zdrowe rodziny nie istnieją i każda ma jakiś defekt. Problem pojawia się jednak wtedy, gdy ta podstawowa jednostka zamienia się w rodzinę dysfunkcyjną. Jak ją rozpoznać, na czym polegają zachowania dysfunkcyjne i jaki mają wpływ na dzieci?
Spis treści
Rodzina i jej wpływ na życie
Rodzina to podstawowa grupa społeczna, którą tworzą osoby powiązane ze sobą przez pokrewieństwo lub powinowactwo. Najczęściej tym mianem określa się rodziców i ich dzieci. To środowisko, które pełni szczególną rolę w życiu każdego człowieka i ma ogromny wpływ na kształtowanie się jego tożsamości. Rodzina tworzy swego rodzaju fundament, który jest zbiorem zasad, norm i doświadczeń, mających wpływ na kolejne etapy życia.
To, co wynosimy z domu rodzinnego ma ogromny wpływ na naszą przyszłość. Chodzi tu zarówno o pozytywne, jak i negatywne wzorce. Oczywiście, liczą się nie tylko doświadczenia wyniesione z rodziny, ale są one swego rodzaju bazą wyjściową. Nie każdy, kto dorastał w rodzinie dysfunkcyjnej lub patologicznej musi powielić schemat, będzie miał jednak utrudnione zadanie podczas budowania zdrowych relacji. Dużo zależy m.in. od siły charakteru, otwartości na otoczenie, chęci zmian i kolejnych doświadczeń, które zdobędziemy.
Czym jest zdrowa rodzina?
Jak zdefiniować zdrową rodzinę i co właściwie oznacza to pojęcie? Chodzi o środowisko, które korzystnie wpływa na rozwój dziecka – daje mu siłę, nie umniejsza poczuciu własnej wartości i pozwala budować własną tożsamość. Warto zwrócić na kilka aspektów, które są podstawą zdrowej rodziny:
- wysoka tolerancja dla autonomii jednostek,
- szczera komunikacja i wzajemny szacunek,
- empatia i wrażliwość na potrzeby innych,
- bezwarunkowa miłość i współpraca,
- poczucie intymności i wsparcie.
Nie oznacza to, że w zdrowej rodzinie nie pojawiają się problemy i trudne momenty. Wręcz przeciwnie – to naturalna kolej rzeczy. Ważne jednak, aby miały one charakter przejściowy, a nie budowały codzienność i zaburzały trwale życie rodziny. Rozwiązywanie konfliktów i podejmowanie wyzwań uczy, jak radzić sobie w przyszłości z trudnymi sytuacjami.
W zdrowej rodzinie zarówno rodzice, jak i dzieci mają poczucie bezpieczeństwa i akceptacji. Mogą swobodnie wyrażać swoje opinie, nie mają poczucia ciągłego strachu, mogą liczyć na wzajemne wsparcie i zaufanie.
Rodzina dysfunkcyjna, czyli jaka?
Najprościej rodzinę dysfunkcyjną można określić, jako taką, która nie spełnia swoich podstawowych funkcji. Mamy tu od czynienia z zaburzonymi relacjami i rolami, wygórowanymi oczekiwaniami czy trwałymi problemami. Bardzo często jeden członek rodziny wyznacza reguły jej funkcjonowania, narzucając swoje zasady i wpływając destrukcyjnie na życie ogółu.
Można przyjąć, że rodzina dysfunkcyjna opiera się na kilku charakterystycznych filarach takich, jak: kontrola, perfekcjonizm, oskarżanie, zaprzeczanie czy brak zaufania. Zamiast bezpiecznej przystani, rodzina staje się traumatycznym środowiskiem, w którym następuje zaburzenie stosunków między partnerami oraz rodzicami i dziećmi. Słabną więzi emocjonalne, a metody opiekuńczo-wychowawcze powodują niedostosowanie dzieci do życia w społeczeństwie.
W rodzinie dysfunkcyjnej nie ma poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego, a bardzo często także fizycznego. Zdarza się, że jej członkowie nie mogą liczyć na zaspokojenie podstawowych potrzeb takich, jak: sen, bliskość, jedzenie, schronienie lub zdrowie. Długotrwały i silny stres oraz rozchwianie emocjonalne sprawiają, że pojawia się ciągłe poczucie lęku i winy, smutku, żalu oraz złości. Nie ma tu mowy o rozwoju i wsparciu, pojawia się jednak walka o każdą pozytywną chwilę.
“To była taka dobra rodzina…”
Wiele rodzin dysfunkcyjnych na pierwszy rzut wygląda niemal idealnie. Rodzice pracują, dzieci się dobrze uczą, mieszkanie wygląda schludnie. Są wyjazdy wakacyjne, kolonie i nowe ubrania, a także miłe “dzień dobry” wypowiadane do napotkanych sąsiadów. Nic nie wskazuje na to, aby w środku działo się coś złego. Jedną z podstawowych zasad funkcjonowania takiej rodziny jest milczenie oraz zaprzeczanie problemom lub uczuciom, co daje złudne poczucie idylli.
To swego rodzaju zabezpieczenie, klosz ochronny. Nie mówi się głośno o uzależnieniach i przemocy, nie rozmawia się przy “obcych” o wszystkim, a także zwraca uwagę na język. Nawet jeśli dziecko codziennie słyszy, że jest głupie, rodzice budują na zewnątrz poczucie, że są z niego dumni. Swoboda wypowiedzi i przekonań obowiązuje tylko w towarzystwie, za zamkniętymi drzwiami prowadzi do eskalacji konfliktu i przemocy. Nie ma bliskości, zrozumienia i wsparcia. A przecież to taka dobra rodzina.
Dysfunkcjonalność rodziny – definicja
Szukając definicji rodziny dysfunkcyjnej, natknęłam się na dwie, które wg mnie bardzo dobrze opisują ten problem.
- A Przybyłka (1999 r.) / Życie społeczne rodziny regulowane jest przez zbiór powszechnie odrzuconych wartości, norm i wzorów zachowań. Przyczynia się to do pogłębiania nieprzystosowania społecznego dzieci, a także zaburza relacje i komunikację w obrębie rodziny.
- S. Kawula (2006 r.) / Rodzina dysfunkcyjna to grupa członków, która nie potrafi sprostać swoim obowiązkom oraz zadaniom. Nie ma zdolności rozwiązywania problemów i nie radzi sobie w sytuacjach kryzysowych. Dysfunkcyjność dotyczy różnych zadań i ma różny zakres oraz natężenie zaburzeń.
Rodzaje rodziny dysfunkcyjnej
Można wyróżnić kilka rodzajów dysfunkcji rodziny: ekonomiczną, socjalizacyjną, wychowawczą, opiekuńczą i emocjonalną. Bardzo często płaszczyzny te przenikają się, tworząc całą siatkę zależności.
Innym podziałem będzie to określające konkretne zaburzenia:
- komunikacyjne – brak możliwości wyrażania swoich opinii i emocji, ordynarny język lub przemilczanie problemów;
- strukturalne – uzależnienie jednego członka rodziny, obecność centralnej postaci lub zamiana ról (dzieci stają się rodzicami i odwrotnie).
Przeczytaj więcej o odwróceniu ról – PARENTYFIKACJA, CZYLI DZIECKO W MASCE DOROSŁEGO
Można wskazać tu także zaburzenie własnych granic (brak przeciwstawiania się przemocy, życie w ukryciu, wszechobecne tajemnice) lub granic pomiędzy członkami rodziny (brak poszanowania uczuć i poglądów innych, brak intymności).
Zachowania dysfunkcyjne
Myśląc o problemach w rodzinie, najczęściej na myśl przychodzą uzależnienia i przemoc (fizyczna, psychiczna, seksualna, ekonomiczna). Nie są to jednak jedyne zachowania dysfunkcyjne. Można wskazać tu także:
- wygórowane oczekiwania wobec dzieci lub partnera,
- nadmierna surowość, brak wsparcia i wyrozumiałości,
- chłód emocjonalny,
- ignorowanie potrzeb dzieci,
- nadmierna kontrola i/lub nadopiekuńczość,
- szantaż, wikłanie dzieci w konflikt z partnerem oraz zmuszanie ich do zajęcia stanowiska.
Rodziny dysfunkcyjne – przyczyny
Nic nie dzieje się bez przyczyny, tak jest i w tym przypadku. Dysfunkcje w rodzinie mogą mieć różne podłoże, które wynika z osobistych doświadczeń lub czynników zewnętrznych mających silny wpływ na jej funkcjonowanie.
Można wyróżnić wiele przyczyn, które sprawiają, że rodzina jest dysfunkcyjna. Jedne problemy pojawiają się na zewnątrz, inne trawią ją od wewnątrz. Trzeba pamiętać, że rodzina jest grupą społeczną, która najczęściej nie funkcjonuje w oderwaniu od szerszej społeczności. Faktem jest również to, że zdrowa rodzina powinna umieć radzić sobie z wpływem czynników zewnętrznych. Pokonywanie problemów jest przecież jedną z jej cech.
Przyczyną może być trudne dzieciństwo rodzica lub trauma, którą przeszedł. Wpływ może mieć tu także bieda, ubóstwo, bezrobocie, rozwód lub uzależnienie.
Kiedy pojawiają się dysfunkcje?
Dysfunkcja może być obecna od początku tworzenia rodziny lub pojawić się dopiero w wyniku konkretnego wydarzenia, które totalnie zmieni rzeczywistość. W pierwszym przypadku często mamy do czynienia z sytuacją, gdy:
- problem przenoszony z pokolenia na pokolenie, następuje powielanie schematu;
- trauma, która dotyka założyciela rodziny sprawia, że od początku jej budowania obecne są dysfunkcje.
Drugi przypadek to zdrowa rodzina, która napotyka na traumę lub duży kryzys, ale nie potrafi poradzić sobie z problemem.
Rodzina dysfunkcyjna czy patologiczna?
Bardzo często łączy się pojęcia rodziny dysfunkcyjnej i patologicznej. Trzeba zwrócić uwagę na to, że terminy te nie są tożsame. Nie każda rodzina dysfunkcyjna jest patologiczna, ale każda patologiczna jest dysfunkcyjna. Granice między nimi są umowne i mogą się zacierać. Na czym w takim razie polega różnica?
Mianem patologii określa się zjawiska społeczne, które są zagrożeniem dla życia społecznego, porządku lub rozwoju. Należą do nich: alkoholizm, narkomania, prostytucja, przemoc fizyczna, psychiczna i seksualna lub przestępczość.
Aby uznać daną rodzinę za patologiczną, należy zbadać skalę zaburzeń w jej funkcjonowaniu. Taka ocena nie zawsze jest prosta i oczywista. Jeśli rodzic angażuje dziecko w konflikty partnerskie nie mówimy o patologii, ale dysfunkcji. W sytuacji, gdy dziecko jest zmuszane do przyglądania się przemocy fizycznej lub seksualnej, można wskazać patologię. O ile rodziny dysfunkcyjne przez lata nie są identyfikowane z problemem, o tyle częściej jesteśmy w stanie zauważyć rodzinę patologiczną. Związane jest to ze skalą i natężeniem problemu.
Źródła:
https://jbc.bj.uj.edu.pl/Content/570179/zip/
http://www.wpsnz.uz.zgora.pl/pliki/prace_studentow/prace2/rodzina_dysfunkcyjna.pdf
http://www.psychotekst.pl/artykuly.php?nr=131
http://pedagogika-rodziny.spoleczna.pl/attachments/article/PR_1_2.pdf
