Każdemu z nas towarzyszą zarówno pozytywne, jak i negatywne emocje. To zupełnie normalne, przecież życie składa się z wielu różnych momentów. Co jednak, gdy zły nastrój utrzymuje się zbyt długo? Co robić, gdy radość i ekscytacja wychodzi nam już uszami? Być może to zaburzenia nastroju.
Spis treści
Czym są zaburzenia nastroju?
Wydawać by się mogło, że zaburzenia nastroju to jedynie ogarniający nas smutek, lęk lub strach. Taki stan, który odbiega od naszego standardowego lub “normalnego” nastroju. Jeśli jednak trzymać się nomenklatury specjalistycznej, chodzi tu o zaburzenia natury psychicznej.
Zaburzenia nastroju to stan podwyższonego lub obniżonego nastroju, który utrzymuje się przez dłuższy czas (zazwyczaj prawie codziennie, co najmniej przez 2 tygodnie). Można wskazać przede wszystkim zaburzenia depresyjne i zaburzenia dwubiegunowe.
Definicja dotyczy różnych problemów związanych ze stanem emocjonalnym, doświadczanym w danym czasie. Większość z nich obejmuje dwie nadrzędne grupy, czyli zaburzenia depresyjne i zaburzenia dwubiegunowe. Nie oznacza to jednak, że zaburzenia nastroju skupiają się jedynie na depresji i chorobie dwubiegunowej. Specjaliści wyróżniają też tzw. inne zaburzenia nastroju (inaczej też wtórny zespół nastroju), które nie pasują to wcześniej wspomnianych problemów.
Dowiedz się więcej: EMOCJE I NASTRÓJ – CO WARTO O NICH WIEDZIEĆ?
Epizody zostały opisane na podstawie informacji zawartych w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych WHO. Więcej informacji znajdziesz tutaj: ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics
ICD 11 po polsku nie jest jeszcze dostępne, obecnie trwają prace nad oficjalnym tłumaczeniem dokumentu. ICD 11 wersja polska dot. zaburzeń nastroju to moje tłumaczenie przygotowane na podstawie materiałów WHO.
Epizody zaburzeń nastroju
Zaburzenia nastroju definiuje się wg poszczególnych typów epizodów nastroju oraz ich przebiegu. Nie są to jednak odrębne byty do zdiagnozowania, a raczej składowe zaburzeń dwubiegunowych i depresyjnych.
Wg nowej nomenklatury zgodnej z ICD-11, można wyróżnić 4 typy epizodów:
- depresyjny,
- maniakalny,
- mieszany,
- hipomaniakalny.
Chcąc nazwać je mniej specjalistycznie, można użyć stwierdzeń: stany depresyjne, mania, hipomania i zaburzenia mieszane.
Klasyfikacja ICD-11 obowiązuje od 1 stycznia 2022 r., w Polsce jednak zasady będą stosowane po oficjalnym przetłumaczeniu dokumentu. Projekt ten ma się zakończyć 30 czerwca 2023 r. Polska, jak i inne kraje, ma 5 lat na wdrożenie tych zasad w życie.
Epizody depresyjne / depresja
Stany depresyjne charakteryzują się długotrwale obniżonym nastrojem. Nie chodzi tu jednak jedynie o smutek. Co zatem bierze się podczas diagnozy?
Diagnoza depresji (ICD-11):
- jednoczesna obecność co najmniej pięciu z charakterystycznych objawów depresji, w tym koniecznie jedna z klastra afektywnego,
- stan utrzymujący się prawie codziennie przez co najmniej 2 tygodnie,
- oceny dokonuje się w odniesieniu do typowego stylu funkcjonowania osoby.
Depresja objawy
Objawy depresji można podzielić na trzy kategorie:
- Klaster afektywny:
- obniżony nastrój objawiający się np. smutkiem lub przygnębieniem (może być zgłoszony przez osobę lub obserwowany np. przez rodzica)
- mniejsze zainteresowanie i przyjemność wynikające z różnych zajęć, zwłaszcza tych, które zazwyczaj były chętnie podejmowane, mogą obejmować też pożądanie seksualne.
- Klaster poznawczo-behawioralny:
- mniejsza zdolność koncentracji oraz utrzymanie uwagi na konkretnym zadaniu, niezdecydowanie,
- niskie poczucie własnej wartości lub nadmierne, nieuzasadnione poczucie winy (mogą być to objawy urojone),
- uczucie beznadziejności w stosunku do przyszłości,
- powracające myśli o śmierci oraz myśli samobójcze lub próby samobójcze.
- Klaster neurowegetatywny:
- zaburzenia snu (problemy z zasypianiem, wybudzanie się, pobudki wcześnie rano) lub nadmierna senność,
- znacząco mniejszy lub większy apetyt albo znacząca zmiana masy ciała (w obie strony),
- pobudzenie, uczucie niepokoju lub spowolnienia (obserwowane nie tylko przez osobę, ale też innych wokoło).
Czym różni się epizod depresyjny od stanu normalnego?
Każdemu zdąrzają się okresy, w których dominuje smutek, który jest związany z problemami (np. rozwód, zdrada, utrata pracy). Epizod depresyjny różni się jednak nasileniem, czasem trwania objawów. Może pojawić się w czasie trudnych życiowych momentów, ale muszą wystąpić wspomniane wcześniej kryteria diagnostyczne.
Wyjątkiem jest tu sytuacja, gdy osoba przeżywa żałobę – wtedy mogą pojawiać się podobne objawy. Jeśli jednak stan ten utrzymuje się miesiąc lub dłużej po utracie bliskiej osoby, niezbędna jest konsultacja ze specjalistą.
Epizod maniakalny / mania
Epizod maniakalny to ekstremalny stan nastroju, który charakteryzuje się euforią, drażliwością i ekspansywnością. Ważne jest to, że można zauważyć znaczną zmianę w stosunku do typowego nastroju konkretnej osoby. Chodzi tu zarówno o widoczną zwiększoną aktywność, jak i subiektywne doświadczanie zwiększonej energii. Często zdarza się, że osoba wykazuje gwałtowne zmiany w różnych stanach nastroju. Euforia i poczucie omnipotencji współwystępują w parze z aktywnością pozbawioną jakiejkolwiek kontroli oraz zahamowań.
Wymienione wyżej cechy występują jednocześnie, utrzymują się przez znaczną większość dnia, prawie codziennie i przynajmniej przez tydzień.
Inne objawy manii
Do innych objawów epizodów maniakalnych można zaliczyć:
- zwiększoną gadatliwość,
- nagły przypływ pomysłów, gonitwa myśli, trudności z utrzymaniem jednego tematu,
- zwiększoną samoocenę i wiarę we własne siły, w przypadku psychotycznych reprezentacji pojawiają się urojenia wielkościowe,
- zaburzenia snu, ale nie bezsenność – osoba funkcjonuje na wysokich obrotach po 2-3 godzinach snu,
- znaczne rozproszenie uwagi, przeszkadzają nawet nieistotne, drobne bodźce,
- lekkomyślne i impulsywne zachowanie,
- wzrost popędu seksualnego.
W manii mogą wystąpić też objawy psychotyczne, takie jak: urojenia wielkościowe (np. Bóg mnie wybrał, mam specjalną moc), prześladowcze i spiskowanie. Osoba może mieć wrażenie, że ktoś inny steruje jej myślami, umieszcza coś w jej głowie. Mogą zdarzać się też halucynacje – najczęściej omamy słuchowe, rzadziej wzrokowe.
Mania może znacznie upośledzać funkcjonowanie, niezbędna jest wtedy pilna interwencja.
Czym różni się epizod maniakalny od stanu normalnego?
Osoby bez zaburzeń nastroju również doświadczają okresów wyjątkowej euforii lub poirytowania. Są one jednak właściwe z punktu widzenia kontekstu. Jeśli np. wygramy dużą kwotę pieniędzy w loterii lub zakochamy się bez pamięci – taki stan będzie “normalny”. W takich sytuacjach nie diagnozuje się epizodu maniakalnego.
Epizod mieszany
Kiedy można mówić o epizodzie mieszanym? Wtedy, gdy występuje obecność kilku wyraźnych objawów maniakalnych i kilku depresyjnych. Mogą występować jednocześnie lub naprzemiennie, ale bardzo szybko ( z dnia na dzień, kilka razy na dobę). Nastrój depresyjny i/lub euforyczny powinien utrzymywać się przez większość dnia, prawie codziennie przez co najmniej 2 tygodnie.
W epizodach mieszanych mogą wystąpić urojenia i halucynacje.
Epizod hipomaniakalny / hipomania
Hipomania charakteryzuje się podwyższonym samopoczuciem, które połączone jest z ze wzmożoną aktywnością w kilku obszarach życia. Osoba szybko reaguje agresją i rozdrażnieniem, nawet wtedy, gdy pojawiają się niewielkie przeszkody w realizacji celu.
Epizod hipomaniakalny można stwierdzić, gdy objawy występują jednocześnie, utrzymują się prawie codziennie przez większość dnia i trwają co najmniej kilka dni.
Objawy hipomanii:
- trwale podwyższony nastrój lub zwiększona drażliwość w stosunku do zwykłego nastroju osoby, ale nie spowodowana zdarzeniami o konkretnym kontekście (np. zdobycie dyplomu), często występują też gwałtowne zmiany nastroju,
- zwiększona aktywność lub subiektywne odczucie zwiększonej energii.
Inne objawy hipomanii niemal pokrywają się ze epizodami maniakalnymi (patrz wyżej). Jak zatem odróżnić te dwa stany? W hipomanii zaburzenia nastroju nie są tak poważne, jak w manii. Nie powodują znacznego upośledzenia w życiu osobistym, społecznym, rodzinnym, edukacyjnym lub zawodowym. Nie towarzyszą jej też urojenia i halucynacje.
Czym różni się epizod hipomaniakalny od stanu normalnego?
Stan hipomaniakalny i podwyższony nastrój związany z ważnym wydarzeniem mogą być trudne do odróżnienia. Objawy muszą być znaczące oraz widocznie zauważalne w stosunku do zwykłego, standardowego zachowania. Wystąpienie pojedynczych epizodów hipomanii bez wskazania w historii innych rodzajów epizodów nie może być podstawą do rozpoznania zaburzenia nastroju.
Cyklotymia i dystymia
Wśród zaburzeń nastroju można wyróżnić też cyklotymię i dystymię. Klasyfikuje się je w ramach depresji lub choroby dwubiegunowej. Czym się one charakteryzują?
Cyklotymia – przejawy i przebieg
Łagodne epizody zmiany nastroju, przechodzące od depresji do hipomanii lub odwrotnie. Osoba wykazuje na przemian nadmierną aktywność i wycofanie, bierność. Zmiany te są widoczne dla otoczenia, ale tolerowane, nie są jednak związane z wydarzeniami zewnętrznymi. Klasyfikuje się ją w zaburzeniach dwubiegunowych.
Najczęściej cyklotymia zaczyna się we wczesnej dorosłości, może pojawić się też w późnym okresie dorosłości.
Dystymia – przejawy i przebieg
Przez większość czasu osoba ma obniżony nastrój, chociaż okresowo może być też nieco wyższy. Przeważa uczucie zmęczenia, przygnębienia i przeciążenia. Często codzienne obowiązki przekraczają możliwości osoby z dystymią. Pojawia się brak zadowolenia z życia i umiejętności czerpania z niego przyjemności. Klasyfikuje się ją w zaburzeniach depresyjnych.
Najczęściej pojawia się w okresie adolescencji (okres życia między dzieciństwem a dorosłością) lub we wczesnej dorosłości.
ICD-11 Zaburzenia nastroju
ICD to Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych stworzona przez WHO. Kategoryzuje ona jednostki chorobowe wg konkretnych, ustalonych kryteriów. Posługują się nią specjaliści w ponad 100 krajach. W ICD można znaleźć między innymi problemy dotyczące zdrowia psychicznego, w tym zaburzenia nastroju.
W poprzedniej wersji, ICD-10, określano je, jako Zaburzenia nastroju [afektywne]. W dokumencie obowiązującym od 1.01.22 zrezygnowano z alternatywnej nazwy w nawiasie. Obecne nazewnictwo ICD-11 to Zaburzenia nastroju (Mood disorders – 6A60–6A8Z).
Dowiedz się więcej: ZABURZENIA NASTROJU WG ICD-11 (ZMIANY VS ICD-10)
Jeśli widzisz wskazane objawy u siebie lub bliskiej osoby, skonsultuj się ze specjalistą!
Przeczytaj inne publikacje o tematyce psychologicznej >>
Źródła:
Krawczyk, Piotr, and Łukasz Święcicki. “ICD-11 vs. ICD-10–przegląd aktualizacji i nowości wprowadzonych w najnowszej wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób WHO.” Psychiatr. Pol 54.1 (2020): 7-20.
Strelau, Jan, and Dariusz Doliński, eds. Psychologia: podręcznik akademicki. (Tom 1 i 2) Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2020.
