Fascynacja witaminą A zatacza coraz szersze kręgi – wykorzystywana jest często w farmacji, a także przemyśle kosmetycznym. Retinoidy to jej pochodne, które można znaleźć na opakowaniach kosmetyków zapobiegających zmarszczkom i przebarwieniom. Pomocne są również w walce z trądzikiem i łuszczycą i innymi chorobami.
Spis treści
Retinoidy – co to jest?
Istnieje grupa związków, które wykazują aktywność charakterystyczną dla witaminy A – to właśnie retinoidy. Mogą przybierać formę naturalną lub syntetyczną. Retinoidy mają niezwykły wpływ na stan skóry i jej ogólną kondycję, dlatego znajdziemy je w preparatach przeznaczonych do walki z trądzikiem i łuszczycą. Zazwyczaj kojarzone są z kosmetykami mającymi wyhamować i spowolnić procesy starzenia się skóry, a także takimi, które pomogą pozbyć się przebarwień.
Ich rola w ludzkim organizmie jest jednak o wiele większa, ponieważ uczestniczą one np. w procesie prawidłowego widzenia, regulują rozrastanie się i różnicowani komórek, a także wspomagają układ immunologiczny. Retinoidy wykorzystywane są więc nie tylko w zabiegach mających poprawić stan naszej skóry, ale również jako profilaktyka i leczenie przewlekłych zapaleń przewodu pokarmowego, dróg oddechowych oraz zespołu suchego oka, a nawet terapiach nowotworowych.
Generacje retinoidów
Wśród retinoidów można wyróżnić kilka ich generacji. Pierwszą z nich są związki naturalne, do których zalicza się: retinol, aldehyd retinowy i kwas retinowy. Najbardziej znany jest retinol, czyli długołańcuchowy alkohol, który jest podstawową formą witaminy A. Gdy związek ten ulegnie utlenieniu powstaje aldehyd retinowy, najbardziej utlenioną jego pochodną jest kwas retinowy.
Więcej o działaniu retinolu przeczytasz tutaj:
SERUM Z RETINOLEM : CO TO JEST I JAK STOSOWAĆ – MOJA OPINIA
Drugą generacją są związki monoaromatyczne otrzymywane syntetycznie, które bardzo przypominają swoją budową te naturalne. Są nimi: acytretyna, etretynian i motretynid. Trzecia generacja to pochodne poliaromatyczne, które zdecydowanie różnią się od naturalnych retinoidów.
Jak działają retinoidy?
Retinoidy wykazują działanie dzięki wiązaniu się z receptorami w jądrze komórkowym. Trzeba wiedzieć, że receptory te nie są rozmieszczone równomiernie w naszym ciele, a obecne są tylko w niektórych tkankach i komórkach. Znajdziemy je w: naskórku, gruczołach łojowych, mieszkach włosowych i komórkach układu immunologicznego. Bardzo trudno rozpuszczają się w wodolubnych płynach ustrojowych, ponieważ mają skłonność do rozpuszczania się w tłuszczach. Do ich transportu i aktywności potrzebne są białka.
Działanie retinoidów i witaminy A na skórę
Dzięki temu, że retinoidy rozpuszczalne są w tłuszczach, świetnie wnikają w warstwę rogową naskórka, ale w niewielkim stopniu docierają do skóry właściwej i tkanki podskórnej. Zdecydowanie przyspieszają więc odnowę naskórka i regulują funkcje skóry.
Warto stosować kosmetyki z witaminą A, ale również zadbać o jej odpowiednią ilość w organizmie. Jeśli trafi do tkanek skóry właściwej sprawi, że zwiększy się wytwarzanie kolagenu oraz elastyny, których ilość zmniejsza się wraz z wiekiem. Dzięki temu skóra będzie bardziej jędrna, elastyczna, ale również nawilżona. Co więcej – retinoidy zabezpieczają kolagen, który zastaną w skórze i chronią go przed degradacją.
Zadaniem retinoidów jest również regulowanie pracy gruczołów łojowych, a także przyspieszanie gojenia się uszkodzeń powstałych w naskórku. Znalazły też zastosowanie w walce z problemami skórnymi, takimi jak: łuszczyca, trądzik, atopowe zapalenie skóry (AZS), owrzodzenia, przedrakowe stany skórne, a nawet jej nowotwory.
Retinol w pożywieniu
Możemy suplementować witaminę A, stosować preparaty i kosmetyki z jej pochodnymi, ale także dostarczać retinol wraz z pożywieniem. Ma on wtedy postać tzw. nieaktywnych prowitamin, czyli beta-karotenu i estrów retinylu.
Beta-karoten kumuluje się w skórze i pomaga wiązać wolne rodniki oraz zapobiega uszkodzeniom skóry wywołanym przez promieniowanie UVA. Znajdziemy go w:
- warzywach: np. marchewka, szpinak, dynia, brokuły, sałata;
- owocach: np. pomarańcze, melony;
- żółtkach jajek.
Estry retinylu znajdziemy w:
- mleku;
- mięsie i podrobach;
- rybach;
- serach.
Fizjologiczna rola naturalnych retinoidów
Retinoidy naturalne są wsparciem organizmu i pełnią wiele istotnych funkcji. Warto wspomnieć o 11-cis-retinal, który to jest składnikiem białka znajdującego się w siatkówce oka i uczestniczącym w procesie prawidłowego widzenia. Inne funkcje naturalnych retinoidów to:
- uczestniczenie w procesach odpornościowych;
- różnicowanie się komórek;
- utrzymywanie prawidłowego stanu naskórka (złuszczanie i wymiana zewnętrznych jego warstw);
- reprodukcja – wpływanie na wytwarzanie komórek rozrodczych i prawidłowy rozwój płodu.
Zastosowanie retinoidów w farmacji
Retinoidy dzięki swoim właściwościom, mają szerokie zastosowanie zarówno w farmacji, jak i kosmetologii.
Trądzik pospolity a retinoidy
Problem trądziku pospolitego dotyka około 85% całej populacji nastolatków. Około 15-30% potrzebuje niestety wsparcia farmakologicznego. Tu właśnie z pomocą przychodzą retinoidy, które znacznie przyspieszają wymianę warstw naskórka i złuszczanie się martwych jego komórek. Hamują rogowacenie gruczołów łojowych i ograniczają ich produkcję, a także pomagają usuwać dojrzałe zaskórniki. W terapii takiej stosuje się retinoidy podawane miejscowo oraz ogólnoustrojowo.
Retinoidy a terapia łuszczycy
Czym jest łuszczyca? To chroniczna i niestety nawracająca choroba skóry, która ma podłoże immunologiczne oraz zapalne. Wg badań dotyka ona około 1-2% populacji Europy i Ameryki Północnej. Retinoidy wykorzystywane w terapii łuszczycy pomagają utrzymać prawidłowy stan skóry i poprawiają funkcjonowanie układu immunologicznego. Schemat ich zastosowania jest zbliżony do postępowania w przypadku trądziku pospolitego. Stosuje się je miejscowo i doustnie.
Terapia chorób nowotworowych a retinoidy
Jest jeszcze jedno zastosowanie retinoidów – terapia nowotworowa (np. ostra białaczka promielocytowa, mięsak Kaposiego, chłoniak skórny z komórek T). Wykorzystywane są dzięki zdolności regulacji podziałów komórkowych. Eksperymentalnie wprowadza się je w hamowaniu raka jajnika i sutka.
Retinoidy w kosmetykach – zastosowanie
Retinoidy wykazują specjalne właściwości, które szeroko wykorzystywane są w przemyśle kosmetologicznym (np. serum, maść, krem). Dlaczego właśnie w kosmetykach? Retinoidy zapobiegają starzeniu się skóry i pomagają pozbyć się przebarwień zarówno słonecznych, jak i hormonalnych. Są również wsparciem w leczeniu skóry, która została uszkodzona promieniami UV.
Najczęściej w kosmetykach wykorzystuje się retinol. Charakteryzuje go pełna aktywność witaminy A, a co za tym idzie świetnie wygładza i uelastycznia skórę, pomoże pozbyć się drobnych zmarszczek i zmniejszy przebarwienia.
Retinoidy przeciwwskazania i działania niepożądane
Mimo swych wielu właściwości, trzeba jednak wiedzieć, że retinoidy wykazują wiele działań niepożądanych. Są one bezwzględnie niewskazane u kobiet w ciąży, a także tych, które karmią. Jeśli pacjentka jest w wieku rozrodczym i poddawana jest terapii doustnej, powinna zadbać o skuteczną antykoncepcję, inaczej terapia może mieć poważne konsekwencje.
Działaniami niepożądanymi retinoidów podawanych doustnie są:
- duży wpływ na błony śluzowe, skórę i wzrok: np. suchość i świąd skóry, zapalenie spojówek, wysychanie czerwieni wargowej, utrata włosów;
- zaburzenia gospodarki lipidowej;
- zmiany w układzie kostno-stawowym i mięśniach: bóle mięśniowe, osteoporoza, odwapnienie kości.
Miejscowe, zewnętrzne stosowanie retinoidów może prowadzić do zaostrzenia objawów i problemów, z którymi się borykamy. Zazwyczaj efekty niepożądane zauważalne są w obrębie aplikacji preparatu.
Działania niepożądane terapii miejscowej:
- nadmierne złuszczanie;
- suchość;
- uczucie palenia i świąd;
- rumień;
- duże podrażnienie.
Wszystkie działania niepożądane zazwyczaj występują w związku z nieodpowiednim dawkowaniem. Ustępują, gdy zmniejszymy dawkę leku lub przestaniemy używać preparatu z retinoidami.
Alternatywa dla retinoidów – bakuchiol
Skóra wrażliwa może źle znosić silne działanie retinoidów. Będzie się nadmiernie złuszczać, przesuszać i swędzieć. Alternatywą jest ich roślinny odpowiednik – bakuchiol. Nie ma on działania fotouczulającego, można stosować go przez cały rok i używać bez względu na typ skóry.
Czytaj więcej: BAKUCHIOL – CZYM JEST ROŚLINNY ODPOWIEDNIK RETINOLU? >>
Źródła:
Retinoidy – rola w farmakoterapii w aspekcie komórkowego mechanizmu działania, Henryk Marona, Agnieszka Gunia, Elżbieta Pękala
Wpływ witaminy A na kondycję skóry, Halina Bojarowicz, Anna Płowiec
